Table of Contents
انواع پوسیدگی دندان
همان‌طور که گفته شد تاج قسمتی از دندان است که در دهان دیده می‌شود و ریشه قسمتی از دندان است که در داخل استخوان فک قرار دارد پوسیدگی تاجی که هم در دندان‌های شیری کودکان و هم در دندان‌های دائمی بزرگ‌سالان به‌شدت شایع است بیشتر روی سطوح افقی دندان‌ها (همان سطح جونده دندان‌ها) ظاهر می‌شود و احتمال پوسیدگی ریشه نیز با افزایش سن و عقب‌نشینی لثه‌ها بیشتر می‌شود.
(زیرا بخشی از دندان‌که در اثر تحلیل و عقب‌نشینی لثه ظاهر می‌شود فاقد مینا بوده و در مقابل پوسیدگی آسیب‌پذیرتر است.)
مهم‌ترین عامل هر دو نوع پوسیدگی (تاجی و ریشه‌ای) عدم رعایت بهداشت دهان و دندان می‌باشد. نوع دیگری از پوسیدگی، پوسیدگی مجدد نام دارد که در اطراف دندان پرشده اتفاق می‌افتد زیرا اطراف دندان پرشده محل مناسبی برای تجمع پلاک‌ها و درنتیجه پوسیدگی مجدد می‌باشد که درنتیجه عدم پرکردگی درست توسط دندان پزشک و یا عدم رعایت بهداشت دهان و دندان رخ می‌دهد.
نشانه‌های پوسیدگی دندان
تغییر رنگ مینای دندان در محل پوسیدگی (قهوه‌ای یا سیاه‌رنگ شدن)، سوراخ شدن مینای دندان در محل پوسیدگی، حساس بودن یا درد گرفتن دندان در موقع خوردن غذاهای سرد یا گرم و ترش یا شیرین، حساس بودن یا درد گرفتن دندان وقتی‌که دندان‌ها را روی‌هم فشار داده می‌شود همچنین بوی بد دهان و… همگی از نشانه‌های پوسیدگی دندان محسوب می‌شوند.
عوامل مؤثر در پوسیدگی دندان
سن، جنسیت، شغل، اختلالات روانی، تغذیه، شرایط جغرافیایی و برخی بیماری‌های ژنتیکی در پوسیدگی دندان مؤثرند. سن یکی از عوامل مؤثر در پوسیدگی دندان به شمار می‌رود به‌طوری‌که این عارضه در دوران طفولیت و جوانی شیوع بیشتری دارد. جنسیت نیز در پوسیدگی دندان نقش دارد به‌صورتی‌که در شرایط اجتماعی و اقتصادی یکسان، بروز آن در زنان جوان نسبت به مردان همسال، بیشتر است.
از دیگر فاکتورهای دخیل در پوسیدگی دندان می‌توان به شغل اشاره کرد. وجود مواد شیمیایی در محل کار، شاغلین کارخانجات شیرینی سازی (در صورت عادت به مصرف زیاد مواد شیرین)، نجاری و کفاشی (در صورت نگه‌داشتن میخ بین دندان‌ها)، مبل‌سازی و … بیش از دیگران در معرض خطر پوسیدگی دندان قرار دارند. گفتنی است
بحران‌های روحی، اختلالات روانی و شرایط جغرافیایی نظیر نور آفتاب، سرما، رطوبت و عوامل میکروبی حاصل از ذرات غذایی باقی‌مانده در دهان به ایجاد ضایعات دندانی منجر می‌شوند همچنین کمبود ویتامین‌هایی (مانند A، C، D و…) و کمبود مواد معدنی (مانند کلسیم و فسفر و…) در تغذیه فرد سبب پوسیدگی و بروز نقایصی در رشد و نمو دندان‌ها می‌گردند. لازم به ذکر است برخی بیماری‌های ژنتیکی نیز باعث ایجاد اختلال در تشکیل عاج و مینا شده و از عوامل مهم در پوسیدگی دندان‌ها به شمار می‌روند.
محل‌های شایع پوسیدگی دندان
شیارهای سطح جونده
سطح جونده دندان‌های آسیاب بزرگ و کوچک شیارهای باریک و عمیقی دارند که محیط مناسبی برای زندگی و رشد میکروب‌ها فراهم نموده و دندان از این محل دچار پوسیدگی می‌گردند. این امر بخصوص در مورد دندان‌های آسیاب بزرگ بیشتر رخ می‌دهد و باعث پوسیدگی زودرس آن‌ها می‌شود. در این‌چنین مواقعی برای پیشگیری از ایجاد پوسیدگی در این شیارها با رعایت دقیق نکات بهداشتی (مانند درست مسواک زدن و…) و یا با استفاده از سیلانت تراپی می‌توان از آن جلوگیری کرد.
سطوح بین‌دندانی
این ناحیه نیز به دلیل عدم نفوذ موهای مسواک‌های عادی قابل تمیز کردن نیستند بنابراین از نواحی مستعد پوسیدگی و بیماری لثه‌ای بشمار می‌آیند. شما می‌توانید با استفاده از نخ دندان و مسواک‌های بین‌دندانی از مبتلا شدن به پوسیدگی‌های بین‌دندانی جلوگیری کنید.
طوق دندان یا ناحیه اتصال لثه با دندان
در صورت عدم رعایت بهداشت دهان و دندان (عدم درست مسواک زدن و استفاده از نخ دندان) تجمع میکروب‌ها در این ناحیه احتمال ابتلا به بیماری لثه را افزایش می‌دهد.
مواد غذایی ضد پوسیدگی دندان
تغذیه مناسب در پیشگیری از بیماری‌ها نقش بسیار مهمی دارد و یک مشاوره غذایی مناسب می‌تواند از ابتلا به بیماری‌ها و مشکلاتی که از آن‌ها بی‌خبریم بسیار تأثیرگذار باشد. کیفیت مواد غذایی مصرفی و ارزش غذایی آن‌ها و درنهایت ترکیب شدن تک‌تک مواد غذایی با یکدیگر در بخش‌های مختلف بدن از قبیل دندان‌ها تأثیر دارد.
مصرف مواد غذایی حاوی ویتامین C مانند کیوی، توت‌فرنگی، گریپ‌فروت، هندوانه، سیب‌زمینی، سبزیجات و …همچنین مصرف مواد غذایی حاوی کلسیم مانند بادام، لوبیاچیتی، شیر، ماست، پنیر و همچنین پرتغال و برگ‌های سبزیجاتی با برگ‌های تیره همانند اسفناج، حتی گوشت‌های حیوانی و … می‌تواند در جلوگیری از پوسیدگی دندان‌ها تأثیرگذار باشد.
لازم به ذکر است که نوشیدن چای (سیاه یا سبز) به دلیل دارا بودن ترکیباتی به نام پلی‌فنول‌ها رشد باکتری‌های ایجادکننده پوسیدگی دندان و بیماری لثه را کند می‌کنند.
درمان پوسیدگی دندان
درمان‌هایی که توسط دندان‌پزشک برای پوسیدگی دندان صورت می‌گیرد عبارت‌اند از:
1- درمان پوسیدگی حفره‌های تازه ایجادشده دندان
اگر حفره دندان شما تازه شروع‌شده و از مینای دندان به عاج نرسیده باشد درمان با فلوراید ممکن است مینای دندان شما را بازگرداند. درمان فلوراید می‌تواند با افزودن فلوراید به آب و یا از طریق استفاده از خمیردندان یا دهان‌شویه حاوی فلوراید صورت گیرد.
همچنین ممکن است به‌صورت مایع، ژل، فوم یا یک پوشش بر روی دندان‌ها توسط دندان‌پزشک قرارداده شود. هر درمان پوسیدگی دندان در این مرحله حدوداً چند دقیقه طول می‌کشد.
2- درمان پوسیدگی دندان با پر کردن مواد ترمیمی
در مواقعی که فرسایش از مینای دندان پیشرفت کرده و به عاج رسیده باشد می‌توان از مواد مختلفی همچون رزین‌های کامپوزیتی همرنگ دندان و یا از آمالگام که غیر همرنگ دندان می‌باشد استفاده کرد. در حالت کلی مزایای پرکردگی‌های کامپوزیتی (که همرنگ دندان می‌باشند) بیشتر از مزایای پرکردگی با آمالگام (که سیاه‌رنگ‌اند) می‌باشد.
3- گذاشتن تاج جایگزین (تاج مصنوعی)
درصورتی‌که دندان تضعیف‌شده یا پوسیدگی دندان گسترده بوده و از مینا گذشته و قسمت اعظمی از تاج را از بین برده باشد در این صورت از یک تاج مصنوعی که به روکش‌های دندانی معروف‌اند استفاده می‌شود. دندان‌پزشک شما تمام منطقه فاسد و بقیه دندان را که برای گذاشتن تاج مصنوعی موردنیاز است برمی‌دارد.
4- درمان کانال ریشه
هنگامی‌که پوسیدگی دندان از مینا و عاج گذشته و به عصب یا پالپ دندان رسیده باشد شما نیاز به درمان ریشه خواهید داشت. این درمان برای تعمیر و حفظ دندان‌هایی که به‌شدت آسیب‌دیده و عفونت یافته‌اند مناسب است. در این درمان، پالپ دندان (عصب دندان) برداشته می‌شود و گاهی اوقات برای جلوگیری از رشد هرگونه عفونتی دارو در ریشه قرارداده می‌شود. سپس پالپ دندان با پرکردن کانال‌های ریشه دندان توسط ماده‌ای به نام گوتا پرکا جایگزین می‌شود.
یک غلط مصطلح : واقعیت این است که عصب‌کِشی یا عصب‌کُشی که در بین مردم اصطلاح رایجی است غلط‌های مصطلحی هستند و معادل دقیق آن روت کانال تراپی (RCT) یا درمان ریشه دندان می‌باشد.
RTC از سه کلمه Root به معنای ریشه و Canal به معنای مجرا و Therapy به معنی معالجه تشکیل‌شده که مفهوم کلی آن معالجه مجرای ریشه دندان می‌باشد و شاخه‌ای از دندانپزشکی به نام اندو یا اندودونتیکس است که به معالجه و حفظ ریشه دندان می‌پردازد و وظیفه تشخیص و درمان پالپهای آماسی و بیمار شده را به عهده دارد. البته در اصطلاح عامیانه بازهم، عصب‌کِشی نام صحیح‌تری می‌تواند باشد.
5-کشیدن دندان
برخی از دندان‌هایی که به‌شدت پوسیده‌شده‌اند و با عصب‌کِشی هم قابل‌درمان نیستند باید کشیده شوند. داشتن یک‌دندان کشیده شده ایجاد یک فضای خالی می‌کند که ممکن است موقعیت دندان‌های دیگر را تغییر دهد بنابراین باید یک روکش یا یک ایمپلنت به‌جای دندان ازدست‌رفته جایگزین شود.
شما الآن بهتر می‌توانید درک کنید که عدم رعایت بهداشت دهان و دندان و یا عدم درمان به‌موقع آن می‌تواند باعث پوسیدگی مینای دندان شده و درنهایت باعث افتادن آن شود.
تأثیر جویدن آدامس در پاک کردن پلاک دندان
جویدن آدامس سبب تمیز کردن پلاک از سطح دندان‌ها می‌شود. البته بهتر است از آدامس بدون قنداستفاده شود، زیرا استفاده بیش‌ازحد از آدامس‌های قندی فرایند پوسیدگی دندان‌ها را سریع‌‌تر می‌کند.
یکی از وظایف بزاق، تنظیم عامل PH حفره دهانی می‌باشد که این باعث می‌شود عمر دندان‌ها افزایش‌یافته و در مقابل خوردگی و پوسیدگی‌های اسیدی مقاومت کند.
استفاده از آدامس بدون قند بلافاصله بعد از خوردن غذا سبب تحریک غدد بزاق شده و با افزایش ترشح بزاق، میزان یون‌های بی‌کربنات و PH دهان نیز افزایش‌یافته درنتیجه اسیدهای ناشی از متابولیسم (سوخت‌وساز) قندها را خنثی می‌کند.
امروزه در ترکیبات بعضی آدامس‌ها سدیم فلوراید، کلرهگزیدین، فسفات کلسیم و روی اضافه‌شده است کهاثر ضدپوسیدگی آن را بیشتر می‌کند.
بخشی از کتاب : آن چه را که باید از بهداشت دهان و دندان برای سلامتی خود بدانیم
اثر : سامان متین اقدم
ناشر : انتشارات نظری